Kazakistan

Kazakistan, 2.724.900 kilometrekarelik yüzölçümü ile dünyanın en büyük 9. ülkesi. Bu geniş topraklar, doğal kaynaklar bakımından inanılmaz bir zenginliğe sahip. Kazakistan istikrarlı ve hızla kalkınan bir ülke. Kazaklar her türlü zorluğa dirençli, çalışkan ve barışçı bozkır insanları.

Orta Asya’da geniş bir alana yayılmış bulunan Kazakistan, tarih boyunca olduğu gibi, bugün de Avrasya bölgesinin önemli bir kavşak noktası. Kuzeyinde ve batısında Rusya Federasyonu, doğusunda Çin, güneyinde ise Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan yer alıyor. Batısındaki Hazar Deniziyle Azerbaycan’a ve İran’a komşu. Kazakistan ile Rusya Federasyonu arasındaki 6467 km’lik sınır, dünyanın en uzun kara sınırı.

Sert bir karasal iklimin görüldüğü Kazakistan’da, sıcak yazlar ve çok soğuk kışlar yaşanıyor. Sıcaklık yazın bazen +40 dereceye kadar çıkıyor, kışın da bazen -40 dereceye kadar düşüyor. Kuzeyden güneye doğru kuraklık artarken, toprak ve bitki örtüsü de gözle görünür bir biçimde değişiyor. Kızıl-kum, Moyun-kum gibi çöllerin önemli bir yer tuttuğu ülkede, bozkırlar, dağlar ve ormanlar da gözardı edilemeyecek kadar büyük alanlar kaplıyor.

Kazakistan’ın doğusunda ve güney doğusunda Altay, Tarbagatay, Cungar ve Tien Şan dağları var. Ülkenin en yüksek noktası ise, Çin ve Kırgızistan sınırları yakınındaki Han Tengri Dağı (6.995m). Batı ve güneybatıya ise Hazar çöküntüsü hakim. Hazar’ın doğu kıyısındaki Mangışlak Yarımadasında Karadağ (Karatau) ve Akdağ (Aktau), kuzeyde ise Ural Dağları uzanıyor. Ülkede ayrıca, irili ufaklı 85.000 akarsu ve 48.000 göl olduğu söyleniyor. En önemli akarsular, Kazakistan içindeki uzunluğu 1700 km olan İrtiş ile, İşim (Esil) ve Sırderya (Siriderya) nehirleri. En büyük göller ise, Aral ve Balkaş gölleri.

Özbekistan ve Kazakistan arasında paylaşılan Aral Gölü, Asya’nın ikinci, dünyanın da dördüncü büyük gölü ama, batı kısmı hızla kuruyor. Hazar Denizinin 2.430 km’lik kıyı şeridi de Kazakistan sınırları içinde.

Yiğit bozkır atlıları

Günümüz Kazakistan stepleri M.Ö. 5000-1200 yılları arası; Afanesyova, Andrenova ve Karasuk kültürleri gibi Proto-Türk kültürlerine ev sahipliği yapmış. Tarihte birçok Türk devletinin kurulduğu Kazak bozkırları, Saka’lara, Hun’lara, Göktürk’lere, Kıpçak’lara, Karahanlılar’a, Altın Orda Devletine, Oğuz’lara, Avar’lara, Hazar’lara ve Karluk’lara evsahipliği yapmış. “Kazak” sözcüğü, “özgür, mert, yiğit, cesur ve bozkır atlısı” gibi anlamlara geliyor. Kazakların, göçebe bir halk olarak Altın Orda Devletinin egemenliği altında yaşayan Kıpçak oymaklarından geldikleri görüşü ağırlıkta. Kazakça Türk dillerinin Kıpçak grubundan.

5. yüzyıldan 1800’lerin ortalarına dek, bölgedeki Türk kavimleri, güçlü Kazak Hanlığı bünyesinde barınmış. Ancak, Hanlık, 18. yüzyılda Rus İmparatorluğu-Çin mücadelesi arasında kalmış ve bu durumdan istifade eden Çarlık Rusyası, bütün Kazak topraklarını ele geçirmiş. 1917’de devrim olunca, eski Kazak cüzleri bir araya gelip sadece üç yıl yaşayabilen bağımsız “Alaş Orda Devleti“ni kurmuşlarsa da, 1920’de Kızılordu tarafından işgal edilen Kazakistan, önce Özerk devlet olmuş, 1936’da da, SSCB bünyesinde “Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti”ne dönüşmüş.

 

Bağımsız Kazakistan

SSCB’nin parçalanması sürecinde, 1991 yılında bağımsızlığını ilân eden Kazakistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye olmuş. Nüfusu 16 milyon olan ülke, üniter, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti. Güçlü bir başkanlık sistemi hâkim. Karaganda bölgesindeki bir fabrikada metalurji mühendisi olarak çalışma hayatına başlayan Nursultan Nazarbayev, Kazakistan’ın kurucu Devlet Başkanı, 1991 yılından beri görevde.   Başkenti Nur Sultan (Astana). Önemli şehirleri: Almatı, Karaganda, Şimkent (Çimkent), Kızılorda, Aktöbe, Türkistan, Semipalatinsk, Öskemen.

İlk 23 yıl

Ekonomide sosyalist düzenden serbest pazar ekonomisine, siyasette de sosyalizmden liberal demokrasiye geçiş, kolay olmamıştır. İlk yıllarda ekonomideki yaklaşık % 50’lik daralma, sermaye yetersizliği, hiper enflasyon ve yüksek orandaki işsizlik, yetersiz alt yapı ve geri kalmış teknolojik miras kısa vadede çözüm üretilmesini zorlaştırıyordu. Ancak, ekonomide zengin doğal kaynakların varlığı, siyasette de 1995 Anayasası’nın getirdiği düzenlemeler, zorlukların aşılmasına çok yardımcı oldu. Kazakistan’daki büyük petrol, uranyum, demir, altın ve kurşun rezervleri ekonomik kalkınmaya yönlendirilmiş ve yaklaşık 160 milyar dolarlık doğrudan dış yatırım Kazakistan topraklarına kazandırılmıştır. Son 10 yılda ortalama % 8 büyüme kaydeden Kazakistan’da, kişi başına milli gelir de 700’den 12 bin dolara yükselmiştir. Kazakistan son olarak dünyanın önemli uluslararası organizasyonları arasında gösterilen EXPO 2017’nin başkent Astana’da ev sahipliğini yapmaya hak kazanmıştır.

Devletin resmi dili Kazakça ama, Rusça kamu kurumlarında, mahkemelerde ve halk arasında daha yaygın. 2006 itibarıyla Kazakistan’ın etnik dağılımı: Kazaklar: % 62,2, Ruslar % 25,6, Ukraynalılar: % 2,9, Almanlar: % 1,4, Özbekler: % 2,9, Tatarlar: % 1,9, Uygurlar: % 1,8. Halbuki 1994 de Kazaklar nüfusun yaklaşık % 45’ini oluşturuyordu.

Kazaklar kimdir?

Kazakistan bayrağında, mavi zemin üzerinde, 32 ışık huzmesi ile güneş ve alt kısmında bir bozkır kartalı yer alıyor. Sol tarafta milli motiflerden oluşan dikey bir şerit var. Güneş, motifler, ışık huzmeleri ve kartal altın renginde. Mavi zemin, barış ve refah timsali olan gökyüzünü simgeliyor. Güneş, bolluk, ışık ve sıcaklığın, yani hayatın simgesi. Bozkır kartalı da hakimiyetin, kudretin, bağımsızlığın ve ileri görüşlülüğün sembolü. Milli motif ise, etnik bütünlüğü temsil ediyor.

http://www.diplomat.com.tr/atlas/sayilar/sayi14/sayfalar.asp?link=s14-1.htm sayfasından ve diğer kaynaklardan derlenmiştir.

Bülent Pakman. Temmuz 2014. İzin alınmadan, aktif link verilmeden yayımlamaz, alıntı yapılamaz.

Bülent  Pakman kimdir?