Kabardey-Balkar Cumhuriyeti

Coğrafya

Kabardey-Balkar (Kabardin-Balkar, Kabardino-Balkarya) Cumhuriyeti Kuzey Kafkasya’da, Kafkas Dağları’nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, kuzeyinde de Stavropol Kray bulunur. Yüzölçümü 12.500 km kare. Başşehri Nalçik. Başlıca şehirler: Baksan, Tırnauz, Nartkala, Mayskıy, Zolskıy, Prohladnıy, Terek.

Etnisite

Avrupa ile Asya’yı ayıran Kafkas dağlarının en yüksek tepesine (5642 m) sahip “Elbruz” dağının eteklerinde ve derin-ulaşılmaz, masalsı vadilerinde yaşayan Türkler yaşadıkları vadilerin adlarına göre Karaçaylılar, Bashanlılar, Çegemliler, Holamlılar, Bızıngılılar ve Malkarlılar olarak çeşitli zümrelere ayırırlar. Karaçaylılar ve Malkarlılar ayrı yazılarımızda anlatılmıştır. KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİ ve KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNİN TÖRELERİ. “Balkar” adı Bashan, Çegem, Holam, Bızıngı ve Malkar vadilerinde yaşayan dağlıları tek bir isim altında toplamak isteyen Sovyet yönetimi tarafından uydurulmuş sunî bir etnik isim ve millet adıdır.

Cumhuriyetin nüfusu 2010’da 860 bin. Kabardeyler % 57, Ruslar % 23, Balkarlar (Malkarlılar) % 13’ünü teşkil ederler. Nüfusun % 55 ‘i Müslümandır.

Malkarlar/Balkarlar güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik’te oturur, toplam nüfusun % 8’ini teşkil ederler, Sovetskiy rayonunda (bölgesinde) çoğunluğu (% 60) oluştururlar. Şecem rayonunda % 18, Baxhsen rayonunda % 6.5, Baxhsen şehrinde % 86, Tırnavuz, Zolski rayonunda % 6, Arvan rayonunda % 1.1,  orandadırlar.  Balkarlar Sovetski, Ruslar Prohladnı ve Mayski ilçelerinde, Adıgeler (Kabardeyler) de öteki ilçelerde ağırlıklı olarak yönetimi ellerinde bulundurmaktadırlar. Nalçik ve Tırnavuz kentsel bölgelerinde ise, karma bir yönetim vardır.

Tarihî, antropolojik, arkeolojik ve linguistik araştırmalar birbirinden farklı etnik kökene, dile, kültüre ve tarihe sahip ayrı halklar değil, aynı dil, kültür ve tarihi paylaşan aynı Türk boyları olan  Karaçaylılar, Bashanlılar, Çegemliler, Holamlılar, Bızıngılılar ve Malkarlılar tarih boyunca Kafkasya’da hâkimiyet kuran Kimmer, İskit, Hun, Bulgar, Alan, Hazar, Kıpçak gibi proto-Türk ve eski Türk kavimleri ile çeşitli Kafkas halklarının etnik ve sosyo­kültürel bütünleşmesinden ortaya çıkmış Kafkasya Türk uruğları olduğunu ortaya koymuştur. Yaşadıkları yer, ırmak, dağ ve köy adları incelendiğinde bunların büyük bölümünün Kıpçak ve Hun Bulgar kökenli eski Türkçe adlar oldukları görülmektedir.

Kabardeyler (Kabartaylar) ise yerel Kafkas Müslümanlarından Çerkes-Adige kökenlidirler (Bkz. Not)

Dil

Günümüzde Balkarlılar da denilen Malkarlıların dilleri Kuzey Kıpçak grubuna girer Karaçaycaya çok yakın lehçedir. Kabartayların dili Kabardeyce ise Kafkas dillerinin Kuzeybatı gruplarından Abhaz-Adige alt grubuna bağlı olup Kabardino-Çerkes olarak adlandırılır.

Göçler

Malkarlılar, Karaçaylılarla birlikte Rus işgaline uzun süre direndiler. Ancak 1827 de Ruslar Kabertay’ı işgal etti. Ruslar 1860’larda Müslüman nüfusu azaltmak için  Kabertay’dan Müslüman nüfusu baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı. Göçler 1900’lü yıllara değin ara ara devam etti. Malkarlılar Kayseri, Tokat, Çorum, Sıvas, Adana, Mersin, K.Maraş, Ankara, Samsun (Duruçay), Eskişehir, Kars, Gaziantep, Ardahan, Balıkesir (Bandırma Yenisığırcı Köyü) v.b illerde Suriye, Mısır, İsrail (1 köy) ve Ürdün’de bulunmaktadırlar.

Bölünme

Çerkeslerin iki kabilesi olan Kabardeylerin bir kısmı ve Besleneyler azınlık olarak, Karaçaylılar ise çoğunluk olarak 12 Ocak 1922’de kurulan Karaçay-Çerkes özerk bölgesine bağlanırken, Bashanlılar, Çegemliler, Holamlılar, Bızıngılılar ve Malkarlılar Ruslar tarafından “Balkarlı” adıyla 16 Ocak 1922’de kurulan Kabardeylerin çoğunluğu teşkil ettiği Kabardin-Balkar özerk bölgesi idaresine bağlandılar. Böylece tarih, kültür, etnik köken ve dil açısından daha önce bir olan ve birlikte yaşayan Karaçaylıların ile Malkarlılar  birbirlerinden ayrıldılar.

Sürgün

Malkarlar ve Ruslar tarafından Balkarlar adı verilen, bölgedeki diğer Türk uruğların tamamı Alman ordusuyla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Türk düşmanı Stalin tarafından 8 Mart 1944 de   Kırgızistan’a sürüldüler.

Geri dönüş

1956 da Kuruşçev Malkarlılara haklarını iade etti. Malkarlılar 1957 yılından itibaren Kafkasya’ya döndüler ancak sürgün sonrasında birçok köyleri ve dağlardaki yaylaları Kabardeylere verildiği için  topraklarını geri alamadılar ve bulabildikleri yerlere yerleştiler. Malkarlılar sürgüne gönderilmeden önce, 1944 yılı başlarında 92 köye sahipken, sürgün sonrasında ancak 30’a yakın köy kurabilmişlerdir. Topraklarını geri alamamaları yüzünden Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nde Malkarlılar/Balkarlılar ile Kabardeyler arasında etnik gerilim ve çatışmalar yaşandı.

Sovyetlerin dağılması sonrası

1991 yılında kurulan bir komisyon Kabardeyler ile Malkarlılar/Balkarlılar arasındaki toprak meselesini çözmek için çeşitli çalışmalar yaptı. Komisyon başkanı Ruslan Boziyev Malkarlılara ait olan toprakların tespit edilerek geri verilmesi gerektiğini bildirdi. Ancak komisyonun bu kararı Kabardeyler tarafından kabul edilmedi.

Kabardeylerle Malkarlılar arasındaki etnik gerilimi alevlendiren bir başka konu da Kabardin-Balkar Cumhuriyeti’ne bir cumhurbaşkanı seçilmesi meselesiydi. Malkarlıların bu seçime karşı çıkmasına rağmen Kabardeyler 16 Kasım 1991’de bir kongre düzenleyerek cumhurbaşkanlığı seçimlerini bir oldu-bittiye getirmek istediler. Bu gelişmeler sonucunda 17 Kasım 1991’de toplanan Malkar Halk Temsilcileri Kongresi Kabardey’den ayrılarak Müstakil ve Bağımsız Malkar Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ve Cumhuriyetlerinin sınırlarını 1944 yılında sürgüne gönderilmeden önceki sınırlar olarak ilan ettiler.  Buna büyük tepki gösteren Kabardeyler  10 Ocak 1992 tarihinde Kabardin-Balkar Cumhuriyeti’nin başkenti Nalçık şehrinde Büyük Kurultay adıyla bir kurultay düzenlediler. Bu kurultayda Kabardey’den ayrılarak müstakil ve bağımsız bir cumhuriyet kurduklarını ilan eden Malkarlılara bir karış dahi toprak verilmemesi kararlaştırıldı. Kabardey Cumhuriyeti’nin kurulduğunun ilan edildiği kurultayda Kabardey’den Karadeniz’e kadar bütün Çerkeslerin ve Abhaz-Abazaların bir arada hareket edecekleri vurgulanırken Malkarlıların 1863 yılında sahip oldukları sınırlara yani kuzeydeki verimli düzlüklerdeki köylerini terk ederek Kafkas dağları üzerindeki topraklarına geri çekilmelerini istediler. Bu duruma bir çözüm bulmak için Moskova’dan bölgeye gelen bir komisyonun Malkarlıları haklı bulması sonucunda Kabardey Cumhuriyeti Meclis Başkanı Yuri Kalmukov, Malkarlıların dağlara çekilmemeleri durumunda iki halk arasında bir savaşın çıkacağını açıkladı. 1992 Temmuz ayında, sürgün dönüşünde Kabardey toprakları içine kurulmuş olan Cangı Malkar (Novaya Balkarya) adlı köy 500 kadar silahlı Kabardey tarafından basıldı ve kanlı olaylar meydana geldi. Rus güvenlik güçleri çatışmayı zor önlediler. Bu arada 1992 Ağustos ayında özel bir ordu kurduklarını ilan eden Kabardeyler bölgedeki gerginliği yine artırdılar. Özel ordularının Malkar köyleri arasındaki bir bölgeye yerleştirileceğini açıklayan Kabardeylere karşılık Malkarlıların bağımsızlık örgütü “Töre” bunu bir savaş sebebi sayacaklarını ilan etti. Malkar Töre teşkilatının çalışmalarından rahatsız olan Kabardey yönetimi 1996 yılında teşkilatı kapattı ve yöneticilerini tutukladı.

Günümüzde durum

Kabardin-Balkar Cumhuriyetinin nüfusunun % 57’sini meydana getiren Kabardeyler, nüfusun % 13’ünü oluşturan Malkarlıların/Balkarlıların sahip oldukları toprakların cumhuriyet yüzölçümünün yaklaşık yarısını oluşturmasını kabul edememektedirler. Ancak Malkar topraklarının büyük bölümü sarp kayalar ve buzullarla kaplı Kafkas dağlarından oluşmaktadır. Malkarlıların dağ eteklerindeki köylerini terkederek sarp dağlık araziye yerleştirilmeleri sonucunda ekonomik durumu zaten çok zayıf olan bu halk iyice açlık ve yoksulluğa mahkum edilecektir.

Bugün Kabardin-Balkar Cumhuriyetinde eşit statüye sahip oldukları iddia edilen Kabardey ve Malkar halkları arasında tam bir eşitsizlik söz konusudur. Kabardin-Balkar Cumhuriyetinin % 57’sini oluşturan Kabardeyler Kabardin-Balkar meclisinin % 70’ine sahiptiler ve kendi halklarının lehindeki her türlü karar ve kanunu kolayca çıkartmaktadırlar. Cumhuriyetteki otuz bakanlıktan yalnızca dördü Malkarlıların elindedir. İçişleri Bakanlığı ve buna bağlı polis-asker teşkilatı tamamen Kabardeylerden seçilmiştir. Cumhuriyetin önemli devlet teşkilatlarının tamamı Kabardeylerin elinde ve kontrolü altındadır. Malkarlılar arasında işsizlik yüksek kazançları çok düşüktür.

Kabardin-Balkar Cumhuriyetinde yaşamakta olan 2000 civarındaki Ahıska Türkü de Kabardeylerin ağır siyasî, ekonomik ve etnik baskısı altında yaşamaktadır. Sovyet hükümeti tarafından verilen topraklar ya da bu topraklarda yetiştirdikleri ürünler zorla Kabardeyler tarafından ellerinden alınmaktadır. Bugün Ahıska Türkleri zaten çaresiz durumunda olan Malkar Türklerinin himayesine sığınmaktan başka çıkar yol bulunmamaktadır. Kabardin-Balkar Cumhuriyetindeki etnik ve siyasî gerilimin yakın gelecekte çözüme kavuşması zor görünmektedir. Malkarlılar sadece Karaçaylılar, Çeçenler ve İnguşlardan bir miktar destek görmektedirler.

Kaynaklar:

Karaçay-Malkar Türkleri. Bülent Pakman. Kasım 2014.   https://bpakman.wordpress.com/turk-dunyasi/gunumuz-turkleri-turk-devletleri/kafkasya-turkleri/karacay-malkar-turkleri/

Kafkasya ve Çevresindeki Türk Toplulukları. Dr. Ufuk Tavkul. http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=358637

Kafkasya; Etnik, Sosyal ve Siyasi Problemler. Ufuk Tavkul. Global Yorum İnternet Dergisi http://www.circassiancanada.com/tr/tarih/158_etnik.htm

Vikipedi. Kabardino- Balkarya http://tr.wikipedia.org/wiki/Kabardino-Balkarya

İlgili olarak Karaçay-Malkar törelerini OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYIN

Bülent Pakman. Kasım 2014. İzin alınmadan ve aktif link verilmeden alıntılanamaz.

Notlar:

Not: Bloğumuzun ilk bölümünde “Türk Dünyası” başlığı altında Dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk soylular anlatılmaktadır.  Bu bölümün içerisindeki bu yazı dizimizde Kafkasya’da yaşayan Türk soylular konu edilmektedir.  Kafkasya, Türk soyluların dışında, etnik çeşitlilik bakımından oldukça geniş bir yapıdadır.  Örneğin: Çerkesler (Adığeler) şemsiyesi altındaki boylar;  Abzehler, Ademıylar, Barakaylar, Bjeduğlar, Besleneyler, Çemguylar, Hatukaylar, Janeler, Mahoşlar, Mamhığlar, Natuhaylar, Şapsığlar, Ubıhlar, Yecerukaylar, Kabardeyler Türk soylu değillerdir (Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Çerkesler).  Türk soylu olmayan diğer halkların etnik yapılarına, yazının kapsamı ölçüsünde fazla ayrıntılara girilmeden değinilmiştir. Sonuç itibarıyla, bu yazı dizisinin kapsamı ve amacının Kafkasya’nın etnik yapısını tartışmaya açmak olmadığının göz önüne alınması rica olunur.   

yorukturkmendernekleri.com diye bir sayfa bu  ve birçok diğer yazılarımı izin almadan, kaynak ve link vermeden yayınlamaktadır.

Bülent Pakman kimdir?