Arjantinli Develililer

Dilek Pakman’ın yazısı:

1910’larda Kayseri Develi’den Arjantine gidenlerle ilgili aşağıdaki yazıda “Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Kocaosmanoğlu Ahmet Çavuş” olarak adı geçen Ahmet Kösem benim öz dedemdir (babamın babası). Tahminen 1936’da Türkiye’ye, yazıda belirtildiği gibi epey zengin olarak, dönmüş, önce İstanbul’da bir süre kalıp sonra Develi’ye yerleşmiştir:

“Arjantin’deki Develiler

Arjantin Güney Amerika ülkelerinden biridir. Yüzölçümü bakımından dünyanın dördüncü ülkesi. 25/05/1810 tarıhinde bağımsızlığına kavuşmuştur. Resmi dili İspanyolca’dır. Baş şehri ise Buenos Aires’tir. Ağırlıklı olarak Katolikler bulunur. Genel nüfusu 38 milyondur. Yahudiler, Ermeniler, İtalyanlar vs. nüfusun %3’ünü teşkil eder.
Arjantin genelde tarım ülkesidir. Buraya önce 1800’lerde Osmanlı pasaportu ve nüfus kağıdıyla önce Türk Yahudileri gelmiş ve yerleşmişlerdir. Bugün varlıkları 250-260 bin civarında olan bu Yahudiler, İspanya’dan kovulup Türkiye’ye gelen ve kendilerine Seferad Yahudisi adı verilenlerdir.
XX.Yüzyılın başlarında da Arjantin tarım işçilerine ihtiyaç duymuştur. Bu amaçla yabancı esnaf ve işçiler Arjantin’e akın etmişlerdir. Bu göçler sadece Ermeni teröründen kaçmak kadar yeni bir hayat ve daha iyi yaşama kaygısı da vardır. Bu amaçla 1900 yılı başlarında  1583 Osmanlı vatandaşı ülkeye giriş yapmışken 1911 yılında bu rakam 7 994’ü bulmuştur. Bunların çoğu vasıfsız işçi olmakla beraber ayrıca esnaf, dülger, kasap, marangoz, aşçı, tüccar, makinist gibi çeşitli meslek gruplarına mensup olanlar da vardır. 
Aynı yıllar Osmanlı Devleti’nin kendini yıkmaya çalışan İngiltere, Rusya, İtalya, Avusturya, Polonya gibi devletlere ”Düvel-i Muazzama / Büyük Devletler” denmişti. İşte bunlardan İngiltere ve Rusya Osmanlı Devletini yıkmada iki unsuru kendi arzuları istikametinde iyi kullanmışlar ve hâlâ da kullanmaya devam etmektedir: Ermeniler ve Kürtler.
Birer Ermeni tedhiş teşkilatı olan Hınçak ve Taşnak Komiteleri, bu devletlerden arkalarına aldıkları lojistik ve siyasi desteklerle Osmanlı Devleti içinde çıkardıkları isyanlarla devleti bunaltmışlardır. İşte yıllardır “millet-i sadıka / ülkesine bağlı millet“ diye adlandırılan Ermenilerin,bu hain teşkilatların başlarına bela olacağını hisseden Develili sanatkar Ermeniler, sevdikleri, yıllardır barış içerisinde yaşadıkları komşu Türklerin zeki gençlerini de beraberlerinde Arjantin’e götürmüşlerdir. Amaçları Anadolu’da huzur sağlanınca, varlıklı olarak Develi’ye geri dönmektir.
Develi’den Arjantin’e göçler ilk defa 1910 yılında başlamıştır. Bunlardan adı bilinenler Radyocu Hüseyin, Kulpaklı Hüseyin Ağa, Feneseli Sapatura’dır. İkinci olarak 1914’de Pancar’ın Bekir, Kesteğin Mustafa, Kör Hasan, Sofunun Sabri, Solakın Ömer, Mehmet Tanrıverdi. 1918 yılında  üçüncü olarak Solağın Mustafa, Süpürgeci Tat Mevlit ile Yukarı Develi’den Koca Hüseyin ile  Çötenli Memiş Ağa gitmişlerdir. Zile’den gidenler ise daha çoktur. 
Buraya gelen diğer Türklerle beraber bir cemaat oluşturmuşlar, hatta gazete bile çıkarmışlardır. Bir Türk Konsolosluğunun açılmasına sebep olmuşlardır. Böylece de iki ülke arasında diplomatik temas başlamıştır. Zengin olmak hayaliyle gidenlerden bir kısmı gerçekten Develi’ye geri dönmüştür. Bir kısmı burada evlenip kalmışlardır. Bazıları burada evlenip eşleriyle beraber Develi’ye dönmüşlerdir. Mesela Develi esnaflarından Hacı Said’in kayın validesi Arjantinli bir muhtediyedir. Yıllardır Yukarı Develi’de oturmuştur.
Solak’ın Ömer Arjantin’deki adresini  söyle tarif edermiş:
Hacı Karnik’te /Aynız Boynuz’da dersiniz, mektubunuz gelir, dermiş.
Sübürgeci Tat Mevlit de Develi’ye dönenlerden. Develi’nin gaz lambalarıyla aydınlatıldığı bir dönemde elektriklerin güzelliğini anlatırken: Arkadaş! Bir ankirikler yanar ki  nur doğdu sanırsın, dermiş. Arjantin’e gidip zengin olup dönenlerden biri de Pancarın Bekir. O da hafif tat. Biri:
–Bekir Amca niçin Hacca gitmiyorsun? diye sormuş. O da:
–Yiğenim ben ta Boynız Aynız’a gidip geldim. Kabe’den mi korkacağım, demiş.
Hoş! Develi’den sadece Arjantin’e gidilmemiştir. Aynı zamanda mesela Epçe’den beşe yakın kişi Amerika’ya gitmiş ve Panama Kanalı’nda amele olarak çalışmıştır. Bunların en şöhretlisi Gittik Mehmet’tir.
Güney Afrikaya gemi ile kaçak olarak gidenler olmuş burada özellikle bakırcılık yaparak çok zengin olmuşlardır.
Aslında Develi’den çeşitli sebeplerle başka ülkelere göç edenlerin tam listesini bilemiyoruz. Ancak bir dergi’de (Mostar Derg., sayı:45, Yıl : Kasım 2008) yayınlanan önemli bir  yazıdaki bilgiler Develi için bir gurur kaynağıdır. Arjantin’deki Develili Türkler İstiklal Harbi sırasında diğer Türklerle beraber  aralarında para toplamışlar ve Anadolu’da  Milli Güçlerin kullanması için Arjantin Kızılay’ı kanalıyla Türk Kızılayı’na göndermişlerdir. Gariptir bu para İstiklal Savaşı’nın hemen bitiminde devletin eline geçmiştir. İşin en güzel tarafı Dünyanın bir ucunda bile olsa insanımızın vatan sevgisini göstermesi bakımından ne güzel bir davranıştır. Aşağıda Hangi Develi’li ne kadar para göndermiştir? İsimleri ve gönderdikleri meblağ belli. Bu listede Develi’li meşhur esnafların isimlerini biliyoruz. Sofular, Solaklar, Tutumlar gibi. Ayrıca  yaptığımız araştırmada Mehmet Kahya  Hafidi Şükrü Efendi’nin çocuları çok zengin olmuşlar ve şu anda ABD Şikago şehrinde manifaturacılık yapmaktadırlar ve çok da zengin olmuşlardır.
En dar zamanlarında vatanlarını unutmayan ve toprağı ile ödeşmeye çalışan Develilerin listesi şöyledir ki bu liste 13.T.Evvel.1337/13 Ekim 1921 tarihli İleri Gazetesi’nde yayınlanmıştır. İsimlerin başındaki rakamlar Arjantin para birimi olan pezodur.
1.50 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Kocaosmanoğlu Ahmet Çavuş
2.50 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Karadöl oğlu Mehmet Ağa
3.50 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Müsellim oğlu Ali Mehmet Ağa
4.60 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Hacı Mehmetzade Mehmet bin Arif
5.50. Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Hasan Paşa oğlu Ali Ağa
6. 30. Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Mehmet Kahya Hafidi Şükrü Efendi.
7.60. Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Katırcıoğlu Ali Ağa
8.40.Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Tutum Oğlu Halil Ağa
9.100.Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese Mahallesinden Tutum Oğlu Recep Efendi
10. Kayseri Sancağı’nın Develi Everek’ten Mısırlı-zâde Ömer Cemalettin Efendi
9.100. Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Cami-i Kebir Mahallesi’nden Gedik Ali Oğlu Hasan Ağa.
Köylerden
1.25 Kayseri Sancağı’nın Develi Everek-Fenese  Gömedi Karyesi’nden Hasan  Hüseyin Mahdumu Ali Rıza Ağa 
2.450.Adana  Vilayeti’nin Kozan Sancağının Köseler Karyesi’nden Kırış Oğlu Osman Efendi
3.50. Adana  Vilayeti’nin Kozan Sancağının Köseler Karyesi’nden Kırış Oğlu Mehmet Efendi.
4.130 . Kayseri Sancağı’nın Develi Pusatlı Karyesi’nden Battaloğlu Durmuş Ali Ağa.
5.10.Kayseri Sancağı’nın Everek Şeyhbarak Karyesi’nden Abdurrahmanoğlu Mehmet Ağa
6.40. Kayseri Sancağı’nın Everek Şeyhbarak Karyesi’nden Abdurrahmanoğlu Seyyid Ağa
7.20. Kayseri Sancağı’nın Everek Şeyhbarak Karyesi’nden İbiş Oğlu Abidin Efendi
8.1. Kayseri Sancağı’nın Everek Şeyhbarak Karyesi’nden Çuhadarpoğlu İsmail Ağa.
9.10. Kayseri Sancağı’nın Everek Şeyhbarak Karyesi’nden Celiloğlu Ahmet Efendi.
Bu hamiyetli insanlarımızı rahmetle anıyorum.
Kaynaklar:1Ali Şükrü Çoruk,Arjantindeki Osmanlıların Milli Mücadeleye Yardımı,Mostar Derg.,Sayı:45,Kasım / 2008,s.57-59
2.Mustafa Ağca ve Sıtkı Kahyaoğlu’ndan alınan bilgiler.”

ALINTI: Arjantin’deki Develiler. Yrd. Doç. Dr. Kadir Özdamarlar. Çağdaş Develi Gazetesi.  http://www.cagdasdeveli.com.tr/kose-yazarlari/yrd-doc-dr-kadir-ozdamarlar-kose-yazarlari/arjantindeki-develiler.html

Dilek Pakman sayfasından:  https://dilekpakman.wordpress.com/arjant/   derleyen Bülent Pakman Aralık 2018

Konuyla ilgili tüm yazılar: