Altın Orda Devleti

Altın Orda Devleti: 1227 – 1502 (Altın Ordu da diyenler var)

Moğol İmparatorluğu

Karadeniz ile Hazar Denizi arasında ve Kuzeyinde yaşamış bir Türk devletidir. Yaklaşık üç yüzyıl Asya’da hakim güç olmuştur.

Moğol İmparatoru Cengiz Han ölmeden önce Moğol gelenekleri­ne göre
topraklarını oğulları arasında paylaştırmış, Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü’nün batısındaki sağ kol illeri 1224 de büyük oğlu Cuci Han’a vermişti. Cuci Han’ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci’nin 1227 de ölümüyle toprakları Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı’nın güneyindeki sol kol illeri Orda’ya verilirken buralara Ak Orda dendi. Harezm ve yeni alınan topraklar Batu’nun yönetimine bırakılarak buralara da Gök Orda adı verildi. 1242 de Batu Han bu topraklarda kendi Devletini kurdu.

Batu Han’ın yerine önce oğulları, kısa süre sonra da 1257’de kardeşi Berke Han geçti. Berke Han, İslam dinini benimsedi.  Berke Han, İlhanlılara karşı Altın Orda topraklarını korumayı başarsa da, onlara karşı bir üstünlük de sağlayamamıştır. Berke Han döneminin önemli gelişmelerden biri de komutanlarından Nogay Mirza’nın 1261’de Bizans üzerine başarılı bir sefer düzenlemesidir.

Berke Han’dan sonra tahta çıkan yeğeni Mengü Timur (1266-1282) Altın Orda’yı Moğollardan tamamen bağımsız bir devlet hâline getirmeyi başarmış ve kendi adına para bastır­mıştır. Mengü Timur da aynen Berke gibi bir taraftan İlhanlılarla mücadele etmiş, diğer taraftan da Rus knezliklerinin bağlılıklarını sürdürmüştür.

Özbek Han’ın  1312 -1340 arası döneminde devlete Özbek devleti adı verilmiş, aslen Kıpçak olan halkına da Özbek denmiştir. Özbekistanla ilgili bilgileri okumak için LÜTFEN TIKLAYIN.

Özbek döneminde Altın Orda, adına yakışır bir şe­kilde “altın dönemi”ni yaşamıştır. Ülkede İslamiyet yayıl­mış, imar işleri hız kazanmış, şehirlerde cami ve medreseler inşa edilmiştir.

Batu ailesinin saltanatı Berdibek Han’ın (1357-1360) ölümüne kadar 133 yıl sürmüştür. Berdibek Han’ın ölümünden sonra Altın Orda Devleti’nde yaklaşık 20 yıl süre­cek olan karışıklıklar devri başlamıştır. Yirmiden fazla hanın tahta çıktığı bu devir­de hanların otoritesi yok denecek seviyeye inmiş; bu da Rus knezlikleri de dâhil olmak üzere bütün itaatindeki uluslar üzerindeki hâkimiyeti etkilemiştir. 

Toktamış Han’ın (1379-1397) tahta çıkması ve birliği tekrar sağlamasıyla Rus knezlikleri tekrar itaat altına alın­salar da kendi aralarında birlik oldukları zaman Altın Orda’yı yenebilecek­lerini anlamışlardı. 1382’de Toktamış, Rusları bozguna uğratmış ve Hârezm ile Azerbaycan hariç, önceden Altın Orda Hanlığı’na bağlı olan topraklardan hepsini tekrar Altın Orda sınır­ları içerisine dâhil etmiş, ancak tahta çıkmasına yardım eden Emir Timur’a 1391’de Kundurça’da, 1395’te de Terek muharebesinde yenilmiştir.

Timur’un Altın Orda topraklarına sefer düzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden başlaması Devleti güçsüz düşürmüştür. Ülke Kazan (1437), Kırım (1441),  Kasım (1445), Astrahan (1502), Nogay ve Tümen bölgesindeki Sibir (1464) hanlıkları yönetimlerine bölünmüştür. 1502’de Kırım Hanı Mengli Giray, Altın Orda devletinin başkenti Saray’a hücum ederek ele geçirmiş böylece Altın Orda Devleti resmen sona ermiştir.

Her ne kadar Altın Orda Devleti, bölgeyi dışarıdan gelip istila eden Moğollar tarafından kurulmuşsa da, gelen Moğolların sayısı fazla değildi. Altın Orda Devleti’nin esas kitlesini Kıpçaklar ve diğer Türk boyları oluşturuyordu; Moğollar sayıca azdı ve zamanla asimile olarak Türkleştiler.

Batu’nun kurmuş olduğu devletin “Altın Orda” olarak adlandırılmasına ilk kez  devlet yıkıldıktan sonra 1564 yılı civarında yazılmış olan Kazan Kroniği’nde rastlanmaktadır. Bu adlandırma altın ve kıymetli kumaşlarla süslü olan hanın karargâhıyla ilgilidir. XIV. yüzyıl seyyahı İbn Battûta, hanın karargâhını şöyle anlatmaktadır: “Özbek Han, süslenmiş olağanüstü bir altın otağda oturur. Otağ, altın yapraklarla kaplı ağaç çubuklarından yapılmıştır. Ortasında ayakları gümüş, üstü değerli taşlarla süslü bir taht mevcuttu”. Devletin temellerinin Cuci Han tarafın­dan atılmış olmasından dolayı Doğu kaynaklarında bu devlet Cuci ulusu olarak geçiyordu.

Göçebe bir toplumdan gelen Altın Orda hükümdarları, göçebeleri yerleşik düzene geçirmeye çalışmışlardı. Altın Orda Devleti’de yönetsel konular soyluların oluşturduğu Kurultay’da görüşülür ve karara bağlanırdı.

Bülent Pakman. Reorganizasyon Şubat 2020. İzin alınmadan ve aktif link verilmeden kısmen ya da tamamen alıntılanamaz.

Bülent Pakman kimdir?