Osmanlı Ordusunun Kafkasya’yı terk süreci – Olaylar

Mustafa Kemal Atatürk Azerbaycan’a ihanet mi etti?

GİRİŞ

Güney ve Kuzey Kafkasya’da Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyetleri olmak üzere iki Türk Cumhuriyetinin 1918 deki kuruluş hikayeleri Kafkas İslam Ordusu  ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti yazılarımızda anlatılmıştı. O günlerin özetinin verilmesinden başlayarak devamında  Osmanlı Ordusu’nun Kafkaslardan çekilmesi sürecinde Doğu Anadolu Türklerinin nasıl ayakta kalmaya çalıştıkları, Milli Mücadelenin başlangıcında Kızıl Ordu’nun Azerbaycan sınırına kadar gelişi, o sıralarda Azerbaycan’daki siyasi durum, Ermenistan’ın Doğu Anadolu’ya ve Azerbaycan’a saldırılarına Türk ordusunun müdahaleleri, Kızıl Ordu’nun Azerbaycan’a girişi ve karşılaştığı direnişler, Kafkasların Bolşevik işgaline uğradığı yıllarda Anadolu’da neler olup bittiğini tarih sırasıyla anlatılmakta,  bütün bu süreçler analiz edilerek Mustafa Kemal Atatürk Azerbaycan’a ihanet mi etti? sorusunun cevabı verilmektedir.

Özet

16 Kasım 1918’de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Hükümetini temsilen Nesib Bey Yusufbeyli, Musa bey Rafiyev ve Ahmet Ağaoğlu Enzeli’ye giderek General William M. Thomson’a İngilizlerin Bakü işgaline direnmeyecekleri güvencesini verdiler. Thomson bunu memnunlukla karşıladığını ifade etti. Ertesi gün Çarlık Rus Generali Nikolai Baratov müfrezesi dahil olmak üzere Thomson’un komutasındaki 5000 kişilik İngiliz ordusu hiçbir direnişle karşılaşmadan Bakü’yü işgal etti. İşgal ordusunu Azerbaycan Hükümetinin İçişleri Bakanı Behbud Han Cevanşir ile Dışişleri Bakanı Adil Han Ziyadhanov karşıladılar. General Thomson kendisini Bakü valisi olarak atadı ve sıkıyönetim ilan etti.  Cumhurbaşkanı Mehmet Emin Resulzade’nin bir kere yükselen bir daha inmez dediği üç renkli, ay-yıldızlı Azerbaycan bayrağının kullanılmasını yasakladı. Petrol kuyularını işgal etti. Bakü petrolünü İngiltere’ye taşımaya başladı. İngiliz askerler yerleştikleri Bakü-Tiflis-Batum hattında Kafkas Seddi oluşturmayı ve ABD Başkanı Wilson ilkelerine göre kurulmasına karar verilen Ermenistan ve Kürdistan oluşumlarıyla seddi Orta Doğu ve İran petrollerine uzatmayı planlıyorlardı.  İngiliz Hükümeti General K.M. Davie’yi Erivan, Kars Vilayeti, Nahçıvan Bölgesi ve Borçalı’ya vali tayin etti. İngiliz subayları bu bölgelerde ve Bakü’de hoşlarına gitmeyenleri, hiç bir neden olmadan  istedikleri sürede hapiste tutuyor, Enzeliye sürgün ediyorlardı. İngilizlerden müsamaha ve destek gören Gürcüler ve özellikle Ermeniler Doğu Anadolu ve Azerbaycan’daki Türk şehir ve köylerine saldırıyor, ele geçiriyorlardı.

Bakü’nün işgali ile aynı tarihlerde çoğu İngiliz 3626 asker 167 gemiyle İstanbul’a geldiler. Bakü’de olduğu gibi İstanbul’u da işgal kuvvet komutanları yönetmeye başladılar. İtilaf Devletleri Anadolu’yu da işgale başladılar.

Azerbaycan’ın aksine Anadolu’da işgale karşı direniş başladı ve gittikçe büyüdü. Direnişin lideri Mustafa Kemal Paşa savaş halinde olduğu İngilizler Kafkaslarda ve Doğu Anadolu’da oldukça Kurtuluş Savaşının başarıya ulaşamayacağını biliyordu.

Bu arada Sovyetler Birliğinin İngilizlerin işgalindeki Bakü petrollerine mutlaka ihtiyaçları vardı. Kızıl Ordu Azerbaycan sınırına yaklaşmaktaydı. İngiliz işgalinin Azerbaycan halkına ekonomik hiçbir yararı olmadığı gibi Ermenilere toprak kaybına da engel olamıyordu. Stalin ve Lenin’in kendilerine katılacak halkların demokratik haklara sahip olacakları sözünü verdikleri 24 Kasım 1917 deklarasyonuna güvenen Azerbaycan Bolşevikleri bunlardan yararlanarak gittikçe güçleniyorlardı.

Bakü petrolleri ya İngilizlerin elinde kalacak ya da Rusların eline geçecekti. Bunun başka hiçbir alternatifi yoktu. Atatürk’ün Ermeniler ve Gürcüler üzerine Doğu’da bulunan tek kolorduyla sınırlı harekat yapmaktan başka elinden birşey gelmesi mümkün değildi. Ayrıca Yunan ordusuna saldırabilmesi için bu kolorduya batıda şiddetle ihtiyacı vardı. Atatürk Azerbaycan’ın mevcut durumunu düşmanı İngilizlerin manda hakimiyetinde, Kafkas Seddi içerisinde gördüğü için Kızıl Ordu’nun Misak-ı Milli sınırlarını güvenceye alacağına inanıyordu.

Azerbaycan Parlamentosu 27 Nisan 1920’de tam bağımsızlık şartıyla Sovyet hakimiyeti tarafından yönetilmeyi kabul ederek Kızıl Ordu’yu Azerbaycan’a davet etti.

Bütün bu olaylar yazı dizimizde ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.

BÖLÜM 1 – 1. DÜNYA SAVAŞININ SON YILLARI

1.1 Bolşevik İhtilali

Ekim 1917 Bolşevik İhtilali ve sonrasındaki iç karışıklıklar yüzünden Ruslar, Osmanlı Devletiyle 18 Aralık 1917’de Erzincan’da mütareke imzalayarak 1. Dünya Savaşının Kafkasya cephesinden çekildiler. Rus ordusundan kalan 120 bin kadar Ermeni asker  ve milisler (çeteler) güçlerini birleştirerek Kafkasya’da Ermeni ordusu kurdular. 1917 sonlarında Gürcüler Posof-Kobliyan tarafında, Ermeniler de Erzurum-Kars-Ardahan taraflarında askeri faaliyetlere başladılar. Güney Kafkas halklarının sınırlar konusunda anlaşamamaları sonucu 28 Mayıs 1918 de merkezi Erivan olan Ermeni devleti kuruldu. Ermeniler Doğu Anadolu’nun kendilerine ait olduğunu ileri sürüp, Gümrü, Iğdır, Arpaçay ve Aras’a kadar ilerlediler. Rus Ordusunda Ermeni gönüllülerinden oluşan birliklerden birinin komutanı olan Antranik’in silahlı çeteleri Gökçe’de ve Zengezur’da Türk’leri katlettiler. Yeni Sovyet Hükümeti tarafından görevlendirilen Stephan Şaumyan komutasındaki Ermeni Daşnak birlikleri Azerbaycan topraklarında,  31 Mart 1918 de Bakü’de 15 000 Türk’ü katlettiler. Azerbaycanda bu olay “Mart Kırgını” olarak her yıl anılmaktadır. Stephan Şaumyan ve çetesi 23 Nisan 1918’de Quba’da 122 köyü yıkarak büyük bir katliam yaptılar. 380 aileyi evleriyle birlikte yaktılar. Ayrıca 3000 kadar Dağ Yahudisini de öldürdüler. Daha geniş açıklamaları Kafkas İslam Ordusu yazımızda okuyabilirsiniz.

1.2 Osmanlı ordusunun Kafkasya’ya harekatı

Osmanlı 3. Ordusu Vehib Paşa komutasında, Ermenilerin Türklere karşı saldırı ve katliamlarına son vermek amacıyla, 7 Şubat 1918 de harekete geçerek 8 Nisan’a kadar Kelkit, Erzincan, Bayburt, Tercan, Vakfıkebir, Akçaabat, Trabzon, Erzurum, Oltu, Hasankale, Horasan, Malazgirt, Hınıs, Adilcevaz’ı geri aldı. Van 2 Nisan, Ardahan 3 Nisan 1918 de 3. Ordu tarafından ele geçirildi. 5 Nisan 1918’de Sarıkamış’a,  8 Nisanda Kağızman’a girildi.

1.3 Kars, Ardahan ve Batum – Elviye-i Selâse

Rusların Güney Kafkasya’dan çekilmesiyle oluşan otorite boşluğunu doldurmak amacıyla Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler Transkafkasya Sejmi (Meclisi) oluşturdular. Osmanlı Ordusunun yaklaşması üzerine 23 Şubat 1918’de Tiflis’te Seym toplandı ve Osmanlı Devleti ile derhal müzakerelere başlanması gerektiği kararını aldı. 3 Mart 1918 de imzalanan Brest-Litovsk Anlaşması ile  Osmanlı toprağı iken Rusların 93 harbinde (1877-78) işgal ettiği Kars, Ardahan ve Batum  (Elviye-i Selâse: üç liva – üç sancak) Osmanlı Devleti’ne geri verildi.  Fakat Batum’a girilmesi Almanların Gürcülere destek vermeleri yüzünden uzun sürdü. Batum’daki Gürcüler, seferberlik ilân ederek, 12.000 kişi topladılar. Aynca, Rum ve Ermeniler’den de bir tabur oluşturuldu. Harbiye Nazırı Enver Paşa, 4 Nisan 1918’de, 3. Ordu Komutanı Vehip Paşa’ya şu emri veriyordu: “Üç senedir döktüğü kanların ve uğradığı zorlukların ve felâketlerin mükâfatı olarak, Osmanlı Hükümeti’ nin eskiden kaybettiği ve Brest-Litovsk Muahedesi ile istikbalini sağladığı Batum, Kars ve Ardahan’ı fiilen işgal etmek hükümetin vazifesidir“. Batum’a taarruzdan önce, 3. Ordu Komutanı, 37. Kafkas Tümeni Komutanına,  Batum Komutanlığı’na bir tebliğ gönderilmesini emretti. Bu tebliğde özet olarak şunlar vardı:
“Brest-Litovsk Muahedesi gereği boşaltılması lâzım gelen Batum, işgal edileceğinden, askerlerinizin tabyalardan 13 Nisan 1918, saat 16.00’ya kadar geri çekilmesini teklif ederim. Bu teklif kabul edildiği takdirde askerimiz, Batum’ dan askerleriniz kâmilen çekilinceye kadar, tabyalarda kalacaklar ve şehre ilerlemeyeceklerdir. Kafkas Cephesi Osmanlı Komutanı, askerinizin silâhları ile Batum’dan çıkmalarına müsaade etmektedir“. Bu teklif reddedildi. Başlayan taaruzla 14 Nisan 1918 de Batum’a girildi. Aynı gün Çürüksu’ya da girildi.

14 Temmuz 1918 tarihinde Elviye-i Selâse’de başlayan halk oylaması sonucu, bölge halkının büyük çoğunluğu Türkiye ile tekrar birleşmeyi istedi. 15 Ağustos 1918 tarihinde Padişah VI. Mehmed Vahideddin tarafından yayınlanan bir beyânnâme ile Elviye-i Selâse’nin resmen Osmanlı’ya ilhâkı ilan edildi.

1.4 Kafkas İslam Ordusu

Azerbaycan Türklerinin talebi üzerine Nuri Paşa komutasında Anadolulu, Kerküklü, Azerbaycanlı ve Dağıstanlı gönüllülerden oluşan Kafkas İslam Ordusu 20 Mayıs 1918 de Azerbaycan topraklarına girdi. Ordunun gelişiyle eli güçlenen Azerbaycan Millî Şûrası 28 Mayıs 1918’de istiklâl beyannamesiyle Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin kuruluşunu ilan etti. Tebriz’i alan Ali İhsan (Sabis) Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu 9 Haziran 1918’de Hoy şehiri yakınlarında Ermeni  Antranik kuvvetlerini yendi. Antranik Nahcivan’a çekildi. Aynı gün Mürsel Paşa komutasındaki 5. Kafkas Piyade Tümeni de Azerbaycan topraklarına girdi.

1.5 Bakü zaferi

Birleşik Türk orduları Nuri Paşa komutasında şiddetli savaşlardan sonra 15 Eylül 1918 de Bakü’ye, 12 Ekim 1918 de Derbent’e girdi.  13 Ekim 1918 de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ilan edildi. Böylelikle Nahçıvan, Azerbaycan ve Dağıstan Türkleri Ermeni katliamından kurtarıldılar. Bu konulardaki ayrıntılı yazılarımızı okumak için lütfen tıklayın:  Kafkas İslam Ordusu  ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti

BÖLÜM 2 – 1. DÜNYA SAVAŞININ SONA ERİŞİ

2.1 Osmanlı Ordusu’nun Güney Kafkasya’dan  çekilişi ve bölgenin İngiliz-Ermeni hakimiyetine geçişi

Osmanlı Ordusunun Azerbaycan, Nahçıvan ve Dağıstan’daki varlığı fazla uzun sürmedi. I. Dünya savaşını kaybetmiş olan Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri’nden mütareke (ateşkes) isteğinde bulundu. Mütareke imzalanmadan önce 16 Ekim 1918’de  Osmanlı Devletinin Başnazırı Ahmet İzzet Paşa Hükümeti, Brest-Litovsk Antlaşması ile kazanılan Kars, Ardahan, Batum dışındaki toprakların boşaltılması kararını aldı ve bu kararı 5267 no.lu emirle 20 Ekim’de şifreli telgrafla Kafkas Ordu Komutanlığı’na bildirdi. Bu karar uyarınca  21 Ekim 1918 günü Harbiye Nazırı Enver Paşa Kafkasya’daki IX. Ordu Komutanlığına 6 hafta içinde Elviye-i Selâse (Kars, Ardahan, Batum) hariç, Azerbaycan, Dağıstan ve Nahçıvan dahil tüm Güney Kafkasyayı terk etme emrini verdi.  Ancak Enver Paşa, Şark Orduları Grup Kumandanı Halil Paşa’ya gönderdiği önceki bir emirde; Nuri Paşa’nın orada kendisi ile çalışmak üzere kalacak subay ve askerleri belirleyerek ona göre faaliyette bulunmasını istemişti. Buna göre Kafkasya’da bazı Osmanlı Ordusu subayları faaliyetlerine devam ettiler.

29 Ekim 1918’de IX. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa ve III. Fırka Kumandanı Halid Beğ’in yardımları ile Ahıska Geçici Hükümeti kuruldu.

30 Ekim 1918’de Osmanlı Devleti  Mondros Ateşkes Anlaşmasını imzalayarak ile bütün cephelerde olduğu gibi Azerbaycan, Nahçıvan ve Dağıstan cephesindeki  güçlü ve disiplinli Osmanlı ordusunun askeri faaliyetlerini sona erdirmeyi taahhüt etti. Ancak, başlatılacak geri çekilme harekatı öncesinde bölgedeki Türk komutanların bazı çekinceleri mevcuttu. Geri çekilme işlemini lojistik, askerî, güvenlik ve stratejik noktalardan değerlendiren komutanlar düşüncelerini merkeze çeşitli telgraflarla bildirmişlerdi. Türk komutanların görüşleri şunlardı:

  • Geri çekilme işlemi en az bölgeye düzenlenen ileri harekat kadar zor olacaktı.

  •  Belirli bir araziye yayılmış kuvvetlerin erzak ve malzemelerinin taşınması bile sadece 3 aylık bir zaman dilimini kapsayacaktı.

  •  Aynı şekilde bölgede Türk birliklerinin çekilmesi ile başlayacak göç dalgası için olası güzergahlarda iaşe ve güvenlik tedbirlerinin alınması gerekmekteydi.

  •  Boşaltılacak yerleşim yerlerine hemen gelmeleri beklenen Ermeni ve Gürcü kuvvetlerinin gerçekleştireceği faaliyet ve olası zulümler de öngörülmeliydi ve önlemlerin alınması gerekmekteydi.

  •  Ayrıca bölgede güvenlik de önemli bir problemdi.

İngilizler’in İttihat ve Terakki üyeleri hakkında yakalama emri çıkarması üzerine Enver Paşa, bazı arkadaşlarıyla 1 Kasım 1918 gecesi bir Alman denizaltısına binerek Osmanlı topraklarını terk etti ve Kırım’a gitti.

5 Kasım 1918’de Kars Millî İslâm Şûrası kuruldu. Bu arada Osmanlı’nın 15. Piyade Fırkası Kuzey Kafkasya’da hala harekatlarına devam ediyordu. Yusuf İzzet Paşa geri çağrılma ihtimalini göz önüne alarak 26 Ekim’de başladığı harekat sonucu 8 Kasım 1918 tarihinde Kuzey Kafkasya’daki Mahaçkale (Petrovsk)  şehrini ele geçirdi. Nuri Paşa Osmanlı hükümetinin tahliye  emrini, Petrovsk Cephesine 11 Kasım’da ulaştırabildi. Yusuf İzzet Paşa geri çekilme konusunda ayak sürümüş fakat emri daha fazla geciktiremeyeceğini anladığından 15. Tümen Komutanına morali gayet bozuk bir vaziyette nakliyatın 27 Kasım’a kadar tamamlanması hususunda emir vermişti.

Bu arada Enzeli’de bulunan İngiltere’nin bölge komutanı Thomson ile Nuri Paşa arasında çeşitli defalar farklı şekillerde iletişim kuruldu. İngiliz komutanın Bakü’nün boşaltılmasını istemesi ve İngilizlerce işgal edileceğini bildirmesinin ardından Nuri Paşa, çekilme takviminin Thomson’un beklediği hızda olamayacağı cevabını verdi. Sonuçta Osmanlı kuvvetlerinin çekilmesinin nasıl olacağı konusunda anlaşmaya vardılar.

Mondros Mütarekesi’nin 11. ve 15. Maddeleri doğrudan bölgeyi yani Kafkasları ilgilendiriyordu ve Elviye-i Selâse’nin (Kars, Ardahan ve Batum) terki söz konusu değildi. Fakat İngilizler, 11 Kasım 1918’de Osmanlı Hükümeti’ne Mütareke’nin 11. Maddesi’ne ek olarak verdikleri notada; bütün birliklerinin elemanları ve cephaneleriyle beraber Elviye-i Selâse’yi terkini istediler. Bu çaresiz durumdaki Osmanlı hükümetine verilmiş bir ültimatomdu. İngilizler aciz Osmanlı Hükümeti’nin müteakip itirazlarını da kabul etmediler. İtilaf Devletlerinin ültimatomu üzerine Osmanlı hükümetince alınan 20 Kasım 1918 tarihli yeni bir kararla Kafkasya’da hiçbir Osmanlı askerinin kalmayacağı, buradaki kıtaların süratle bölgeyi terk etmeleri emredildi. Bu karara uyularak 15. Piyade Fırkası, Derbent ve Petrovsk istasyonlarından ayrıldı.  5. Piyade Fırkasının da Bakû’yü terk etmesiyle Osmanlı Ordusu Kafkaslardan geri dönüşe başlamış oldu.  16/17 Kasım’da Nuri ve Mürsel Paşalar dahil olmak üzere Osmanlı Ordusu Bakü’yü tamamen terk etti. Bazı Türk subayları Azerbaycan ve Kafkasya’da kaldılar. Bu subaylar Haziran 1918’de 1894 –  1899 doğumluları askere çağırdılar.

17 Kasım 1918’de General William M. Thomson’un komutasındaki 5 bin kişilik İngiliz, Fransız ve Amerikan birliklerinden, Ermeni ve Kazak askerlerden de oluşan müttefik askeri güçler, Azerbaycan hükümetinin protestosuna rağmen Bakü’yü tekrar işgal ettiler.  İngilizler subaylar 14 Eylül’de kaçtıkları President Kruger gemisiyle dönmüşlerdi. Bakü’de petrol ticareti ile uğraşanlar Kafkas Merküri iskelesine yanaşan gemiyi bando ile karşıladılar. Diğer gemiler de sırayla iskeleye asker ve Bolşevik karşıtlarını boşattılar.

Türk ordusunun çekilmesinden ve İtilaf kuvvetlerinin bölgeye gelmesinden sonra Bakü Valiliği görevini üstlenen İngiliz General Thomson  üç renkli,  ay-yıldızlı Azerbaycan bayrağının kullanılmasını yasakladı. Kalan Osmanlı birliklerine de, derhal Bakü ve Kafkasya’dan çekilmeleri ültimatomunu verdi. İngiliz işgaliyle, artık Azerbaycan’da yeni bir dönem başlamıştı. Bakü Azerbaycan’ın başşehri olmasına rağmen hakimiyet İngiliz işgalcilerinin ihtiyarında idi. Thomson kendini genel vali ilan etmişti. İngiliz subayları hoşlarına gitmeyenleri, hiç bir neden olmadan  istedikleri sürede hapiste tutuyor, Tiflise, Enzeliye sürgün ediyorlardı. Sonraları hapsedilenlerin evrakları kontrol edildiğinde hepsinin günahsızlığı anlaşılıyordu.

Kasım 1918’de General Samedbey Mehmandarov Harbiye Nazırlığına getirilerek orduyu kurmakla görevlendirildi. Amaç 40 000 kişilik ordu yaratmaktı. Ancak başlangıçta yokluklar, imkansızlıklar büyük sorun oldu.

General Thomson Azerbaycan toprağı olan Zengezur rayonunun (ilçesinin) beşte dördünü Ermenilerin çete lideri Antranik’e verdi. Antranik (Andronik) Thomson tarafından kendisine verilen bu toprağı karargâh yaparak Güney Kafkasya’da katliamlara başladı. Antranik Zengezur’u, Karabağ’ı ve Dağlık Karabağ’ın Kuzeyinde bulunan Gence vilayetini de içine alacak şekilde, bu toprakları “Küçük Ermenistan” diye adlandırıyordu. Hedef olarak bu arazilerde yaşayan Azerbaycan halkına karşı terör faaliyetlerinde bulunarak, buraları Müslüman ve Türk insanından kendi fikrince temizleyerek ülkesine katmak istiyordu. Ermeni saldırılarının tahammül edilmez hal alması üzerine 18 Kasım 1918 de merkezi Iğdır olan Nahçıvan’ı da kapsayan Aras Türk Hükümeti kuruldu. Osmanlı ordusundan kalan silah ve bazı subaylarla birlikte  çaresiz halk silahlanarak Ermenilere karşı koymaya çalıştılar. Aynı gün Osmanlı kuvvetleri Tebriz’i terk etti.

Osmanlı’nın IX. Kafkas Tümeni 1 Aralık 1918 de Nahçıvan’ı terk etmeye başladı.  4-5 Aralık’ta da Ahıska’yı, Ahılkelek’i kısaca tüm Azerbaycan ile doğu, güney ve kuzey Kafkasya’yı terk eden Osmanlı kuvvetleri, 4 Aralık’ta Osmanlı devletinin Arpaçay’da 1877’ye kadar hakim olduğu sınırına, 5 Aralık’ta da daha önce belirlenen 1914 Osmanlı-Rus sınırına çekilmişti. Bu sınır Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit hattından geçiyordu. IX. Kafkas Tümeni, 11 Aralık’ta Kağızman üzerinden Sarıkamış’a geldi. 17 Aralık’da Azerbaycan tümüyle terk edildi. Ancak, daha önce de olduğu gibi bölgede kalmak isteyen terhis olmuş askerler ile silah ve mühimmat bölgede bırakıldı.

Ermeniler 2 Aralık 1918 de Aşık Melikli, Xolaflı, Şıxlar, Totar köylerini yaktılar. 18 Aralık’ta Sirik köyünü yakıp talan ettiler. 26 Aralık’ta ise Düdükcü kasabasında Azerbaycanlıların yaşadığı mahalleleri yakıp yıkarak yerle bir ettiler. Elli binden fazla (bazı kaynaklarda altmış binden fazla) insan mülteci durumuna düşerek Azerbaycan’ın değişik köylerine sığınmak zorunda kaldı.

İngilizlerin isteği uyarınca Osmanlı Devleti 10 Aralık 1918 de Elviye-i Selâse’nin tahliyesine başlattı, 13 Ocak 1919 da IX. Ordu Karargâhı Erzurum’a nakledildi.

Azerbaycan Meclisi ancak  Thomson  izin verince 7 Aralıkta açılabildi. Mecliste Müslüman partileri ve tarafsızlar 108, Daşnaklar  7, Slav – Rus cemiyeti – 4, Alman toplumu 1 sandalyeye sahiplerdi.

Artan Ermeni saldırı ve tecavüzlerine karşı  Türk halkını korumak maksadıyla Ardahan, Batum bölgesinde Acara Şura Hükûmeti kuruldu. 17-18 Ocak 1919’da Kars’ta yapılan kurultayda Kars-Ardahan ve Posof’lu aydınlar Ermeni-Gürcü hareketini engellemek için “Milli Şûrâ Hükümeti”ni Kars, Ardahan, Batum Sancakları ve kazaları ile Nahçıvan Ordubad, Culfa, Ahıska ve Ahılkelek’i de kapsayacak şekilde genişleterek Cenûbîgarbî (Güneybatı) Milli Kafkas Geçici Hükümetini kurdular. 1 Şubat 1919 Hükümet sınırlarını Kars, Ardahan, Batum, Kağızman; Oltu (Şenkaya ilçesi ile birlikte), Nahçıvan; Artvin, Borçka, Murgul, Çürüksu, Acara-î Ulyâ (Yukarı Acara), Acara-i Süflâ (Aşağı Acara), Ardanuç, Şavşat, Posof, Ahıska (Azgur, Koblıyan ve Hırtış ile birlikte), Ahılkelek, Çıldır, Akbaba (Arpaçay başları). Şüregel, Zarşad, Penek, Sarıkamış, Horasan (Aşağı Pasin’den sayılan Karaurgan Bucağı) Digor, Sürmeli, (Iğdır, Kulp/Tuzluca ve Aralık ilçeleri gibi Aras’ın sağındaki yerler) Iğdır, Şerur, Şahtahtı, Yenice, Culfa, Ordubad vilâyet, sancak ve kazaları olarak belirledi.

Batum, 23 Ocak 1919 da Osmanlı kuvvetleri tarafından tamamen terk edildi, ertesi gün İngilizler tarafından işgal edildi. Doğu Anadolu vilayetlerinin haklarını korumak için 2 Aralık 1918’de İstanbul’da kurulan Vilâyât-ı Şarkîyye Müdâfâa-i Hukûk Millîye Cemiyeti, 10 Mart 1919’da Erzurum’da bir şube açtı.

Azerbaycan ve Cenubigarbi Milli Kafkas Hükümetlerine bağlı olmak istemeyen Ermeniler 1919 yılının Mart ayından başlayarak Karabağ’da, Erivan’da Üçmüezzin’de, Nahcivan ve diğer Azerbaycan topraklarında terör faaliyetlerine devam ettiler. 4 Nisan 1919’da İngiliz Hükümeti General K.M. Davie’yi Erivan, Kars Vilayeti, Nahçıvan Bölgesi ve Borçalı tarafsız bölgesinden sorumlu tayin ederek özellikle bölgeyi ilgilendiren şu talimatları verdi:
* Kars Vilâyeti ve Nahçıvan bölgesinin Paris Barış Konferansı kararına kadar, Ermeni Hükümeti’nin yetkisine verilmesi;
* Kars Şûrâsı’nın en kısa zamanda dağıtılması ve liderlerin sınır dışı edilmesi,
* En ufak bir şüphede Türklerin tutuklanıp Tiflis’e gönderilmesi,
* Bu hazırlıkların 30 Nisan’a kadar tamamlanması;  
* İngiliz askerlerinin   çekilerek yerlerini Ermeni Hükümeti ve bir misyona bırakması.

13 Nisan 1919’da İngilizler, 2500 Ermeni askerini takviye getirerek Kars’ı işgal ettiler, Cenûbîgarbî Kafkas Hükümeti’ni dağıtıp; Hükümet Başkanı Cihangiroğlu İbrahim Beğ ile birlikte toplam 12 Hükümet üyesini tutukladılar. İngilizler Hükümet üyelerini Tiflis-Batum-İstanbul yoluyla Malta’ya sürdüler. Bu hükümetin dağılmasından sonra Gürcüler Azgur, Ahıska ve Duğur’da ileri gelen şahıslarla işbirliği yaparak Ahıska, Ahırkelek ve Posof’u işgal ettiler. Bu dönemde Osmanlı ordusu 3. tümenine bağlı taburlarla, milis kuvvetleri, Gürcülere karşı ayrı ayrı savaşmıştı.

Ermeniler, Nisan sonlarında Nahçıvan-Şerur bölgesini işgale hazırlandılar. 3 Mayıs 1919 da Ermeni çete reisi General Dro İngiliz Generali Davie ’tarafından Nahçıvan bölgesinde asayişi temin etmek ve Nahçıvan’da Ermeni idaresini kurmak üzere tayin edildi. İngiliz yardımı ile Nahçıvan’a doğru ilerleyen Ermeniler, Şerur ve Zengizor mıntıkalarında Türklerin direnişi ile karşılaştılar. General Shalkovnikov ve General Dro’nun kuvvetleri ile Mışığ Aveteryan’m atlı süvarileriden oluşan 6.000 kişilik bir Ermeni müfrezesi Türklerin direnişini kırarak 24 Mayıs 1919’da Nahçıvan’ı işgal etti. Azerbaycan Hükûmeti’nin İngilizler nezdindeki protestosu neticeyi değiştirmedi. Nahçıvan Şahtahtı civarındaki 45 köye saldırıldı, demiryoluna yakın köyler zırhlı tren toplarıyla ateş altına alınmak suretiyle Müslüman halk paniğe uğratıldı ve buralar ele geçirildi. İki Ermeni alayı, Büyükverdi Köyüne saldırarak halkın birçoğunu öldürdü. Ermeniler, Müslüman Türk ahaliyi Aras Nehri’nin batısına kovmayı planlamışlardı.

15. Kolordu Kumandanı Kazım (Karabekir) Paşa’nın görevlendirdiği 11. Tümende Yüzbaşı Halil, Üsteğmen Edip (Albay Tokalp), Topçu Üsteğmen Naci (General Altuğ), Teğmen Osman Nuri  komutasında 2.000 atlı ve yaya kuvvet, 19-20 Temmuz 1919’da, Yenice îstasyonundaki Ermeni kuvvetlerine baskın yaptı. Ermenilerden bir zırhlı trenle dört top, 42 makineli tüfek ele geçirildi, 200 kadar esir alındı. Bunun üzerine, General Shalkovnikov Nahçıvan Garnizonu’nu terk ederek Zengizor’a çekildi. Ermeni kuvvetleri de Nahçıvan’dan ayrılarak Revan’a gitmek zorunda kaldılar. Böylece, Nahçıvan’da millî idare yeniden kuruldu.

1918 sonlarında Bakü’de Bolşevikler işçiler arasında etkinliği ele geçirmeye başladılar. 30 Nisan 1919’da Merkezi Grev Komitesini kurdular. O günlerde Denikin Dağıstan’ı ele geçirmiş, Bakü halkını Denikin’in gelip katliam yapacağı  korkusu sarmıştı. İngilizler Denikin’e denizden yardım göndermek isteyince işçiler greve gittiler. İşçiler tam tersine Sovyet Rusyasına petrol gönderilmesini istiyorlardı. Thomson grevcileri hapse atmakla tehdit etti ve 10 dan fazla kişinin bir araya gelmesi yasakladı. Buna rağmen 6 Mayıs’ta Bolşevik işçiler greve başladılar. İngilizlerin top ve tüfeklerle kuşatma başlatmaları üzerine 13 Mayıs’ta grev son bulur, hapisteki işçiler de 16 Mayıs’ta serbest bırakılırlar. Sonuçta Bakü’de Bolşevikler büyük nüfuza sahip olduklarını gösterirler. Bolşevikler amaçlarının Bağımsız Sovyet Azerbaycanı’nın teşkili olduğunu deklare ederler. Rusya Komünist Patrisi Bakü Komitesi Azerbaycan ordusu içinde de teşklilatlanmaktaydı. Hazar’daki Kars ve Ardahan savaş gemilerinde denizci Cengiz  Yıldırım ve Yan  Lukyanenko etkindiler. Buna karşılık Azerbaycan ordusunda bulunan ve Azerice bilmeyen eski Çar ordusu subay kaçkınları İngilizlerle birlikte Denikin’e casusluk yapıyorlardı.

Bu arada Nuri Paşa İstanbul’a dönünce hain Osmanlı hükümeti tarafından İngilizlere teslim edilmiş ve İngilizler tarafından deniz yoluyla Batum’a getirilerek Kafkas İslam Ordusu komutanlığını yaptığı için yargılanmak üzere Ardahan Kışlasında hapse atılmıştı. Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919 gecesi Azerbaycan ve Batum Türkleri tarafından tutuklandığı yerden kaçırılarak Gence’ye getirildi.

Eylül 1919’da Bakü’ye gelen Amerikalı General Haskel, Karabağ ve Zengezur’un Azerbaycan toprağı olması, Nahcivan, Şerur, Dereleyezi bölgeleri ise Generale bağlı olmak şartıyla tarafsız bölge olması istekleri doğrultusunda 20 maddeden ibaret olan bir teklifi Azerbaycan hükümetine iletti. Fakat Azerbaycan hükümeti bu teklifi kabul etmedi.

 

2.2 Rusların Kafkasya’ya dönüşü

Ekim Devrimi sırasında Çar İmparatorluk ordusunun terk etmesiyle kısa süre özgür kalan Kuzey Kafkasya’ya önce Bolşevik karşıtı Anton Denikin komutasında Beyaz Ordu girdi. Denikin’in hedefi Bakü petrolleriydi. Arka plandaki hedefi Bakü olmak üzere Kafkasya’yı geri alacağı bilinmekte olan Lenin tahminleri yanıltmadı Mart 1919 da 11. Kızıl Orduyu teşkil etti ve Denikin ile savaşmak üzere Kafkasya’ya sürdü. O zamana kadar Beyaz Ordu Generali Denikin,  Osetya, Kabardey, Adigey ve Karaçay-Malkar bölgelerini işgal etmişti. Mayıs 1919’da İngiliz General Thomson’un Hazar donanmasının da desteğiyle Dağıstan’da Hasavyurt’u da ele geçirdi.

Devamı: Mücadelenin başlarında Kızıl Ordunun Kafkaslarda ilerleyişi – Olaylar  OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYIN. 

Kaynaklar (tüm yazı dizisi için):

Kafkas İslam Ordusu. Bülent Pakman. Eylül 2010. https://bpakman.wordpress.com/baku-2010-fotograflar/temel-bilgiler/azerbaycan-tarihi/kafkas-islam-ordusu/

Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti. Bülent Pakman. Ağustos 2014. https://bpakman.wordpress.com/turk-dunyasi/gunumuz-turkleri-turk-devletleri/kuzey-kafkasya/kuzey-kafkasya-cumhuriyeti/

Osmanlı’nın Milli Mücadele’ye İhaneti. Bülent Pakman. Ocak 2015.https://bpakman.wordpress.com/ataturk/ataturkun-devraldigi-ulkenin-hali/osmanlinin-milli-mucadeleye-ihaneti/

Dersim gerçeği. Bülent Pakman. Ocak 2015. https://bpakman.wordpress.com/dinler-arasi-diyalog/siyonist-evangelist-isbirligi/kurt-ozerkligine-dogru/ataturk-kurtlere-ozerklik-vadetti-mi/dersim-gercegi/

Dürrizade Fetvası. Bülent Pakman. Mayıs 2010. https://bpakman.wordpress.com/ataturk/ataturkun-devraldigi-ulkenin-hali/durrizade-fetvasi/

Azerbaycan Topraklarının İşgali. Bülent Pakman. Ekim 2010. https://bpakman.wordpress.com/baku-2010-fotograflar/ermenistan-siniri-acilacak-mi/azerbaycan-topraklarinin-isgali/

Kurtuluş Savaşına Buhara Altınları. Bülent Pakman. Ağustos 2011. https://bpakman.wordpress.com/ataturk/ataturkun-devraldigi-ulkenin-hali/kurtulus-savasina-buhara-altinlari/

Milli Mücadeleye Azerbaycan Desteği. Bülent Pakman. Ağustos 2012. https://bpakman.wordpress.com/ataturk/ataturkun-devraldigi-ulkenin-hali/milli-mucadeleye-azerbaycan-destegi/

Azərbaycan Xalq Cümhurriyəti – 90 (1918 – 1920) Azerbaycan Respublikası Medeniyet ve Turizm Nazırlığı. М. F. Аhundov adına Azerbaycan Milli Kitabhanası
http://www.anl.az/down/az.xalq.cumhuriyyeti.pdf

Azerbaycan Cumhuriyeti. Prof. Dr. Musa Gasımov http://coedev.miami.edu/
Nisan 1920 darbesi ve Azerbaycan demokratik Cumhuriyetinin düşmesi. Prof. Dr. Cemil Hasanlı, Tarih Bilimci. İRS Tarih bilinci. http://irs-az.com/new/pdf/201308/1375679518393304782.pdf

Ermeni Terör Örgütü Taşnaksütyun’un 1918-1920 Yıllarında Güney Kafkasya ve Yukarı Karabağ’da Yaptığı Katliamlar. Sevinç Seyidova. Doç. Dr., Azerbaycan Devlet Pedoqoji Üniversitesi, Tarih Fakültesi. Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/1 Winter 2014, p. 485-494, ANKARA-TURKEY http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1315668642_27SeyidovaSevinç-trh-485-494.pdf

İlk Cumhuriyet Döneminde Azerbaycan Petrolünün Ermeni Faaliyetlerindeki Rolü (1918-1920) BeşirMustafayev Doç. Dr. Iğdır Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 1. Nisan 2012. 59-79. http://sosbilder.igdir.edu.tr/Makaleler/634303309_05_Mustafayev_%2859-79%29.pdf

I. Dünya Savaşı Esnasında Nargin Adası’ında Türk Esirler. Dr. Betül ASLAN A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], ERZURUM 2010 http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunitaed/article/viewFile/1020002502/1020002504

Gence İsyanı. Ahmed İsayev. 8 Ağustos 2010. http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2010/avqust/130265.htm

Azerbaycan. Devleti kaybetme faciası. http://www.azerbaijans.com/content_318_tr.html

Azerbaycan’ın askeri tarihi http://www.azerbaijans.com/content_652_tr.html

Azerbaycan Basın tarihi http://www.azerbaijans.com/content_741_tr.html

Democratic Republic of Azerbaijan. Chronology of Major Events (1918-1920) by Fuad Akhundov http://azer.com/aiweb/categories/magazine/61_folder/61_articles/61_chronology.html

Süleymanov Manaf F. Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Azərnəşr, 1987

Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti’nin Kuruluşunda Türkiye’nin Yardımları İlhak Amacına mı Yönelikti? Yrd. Doç. Dr. Selma YEL http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/800/10219.pdf

Elviye-i Selase’nin Osmanlı Devleti’ne İadesi ve Bazı Uygulamalar
Doç. Dr. Mustafa GÜL. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Tarih Bölümü öğretim Üyesi http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/814/10330.pdf

Milli Mücadele Döneminde Elviye-i Selase ve Nahçıvan. Esin Derinsu Dayı. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. 2013. http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-64-65-66/milli-mucadele-doneminde-elviye-i-selase-ve-nahcivan

Ahıska Türkleri -VI- Asil S. Tunçer http://www.turizmhaberleri.com/koseyazisi.asp?ID=2424

İngiliz Belgelerinde Türkiye, Erol Ulubelen, Çağdaş Yayınları. İstanbul 1982.

Yakın Dönem Tarihimizde Yeşil Ordu Cemiyeti’ne Toplu Bir Bakış. Mukaddes Arslan. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-51/yakin-donem-tarihimizde-yesil-ordu-cemiyetine-toplu-bir-bakis

Moskova Antlaşmasına Giden Yol, Milli Mücadele Dönemi TBMM Bolşevik İlişkileri. İhsan Çolak. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-49/moskova-antlasmasina-giden-yol-milli-mucadele-donemi-tbmm-bolsevik-iliskileri

I. Dünya Savaşı Sonunda Nahçıvan’da Yapılan Millî Mücadele ve Bugünkü Nahçıvan’ın statüsünün oluşumu. Doç. Dr. Ali Arslan. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-41/i-dunya-savasi-sonunda-nahcivanda-yapilan-milli-mucadele-ve-bugunku-nahcivanin-statusunun-olusumu

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı http://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/erzurum-milletvekili-durak-ve-arkadaslarinin-dogu-cephesi-kuvvetlerinin-tecavuzlere-karsilik-vermemeleri-nedenlerinin-bildirilmesi-hakkindaki-soru-onergesi-uzerine

Ahmet Dursun. Toplumsal bilinci gerçekleştirme çatısı. 28 Eylül 2008. http://www.toplumsalbilinc.org/forum/index.php?topic=2980.0

I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Azerbaycan ve Dağıstan’a Askeri ve Siyasi Yardımı / Dr. Nâsır Yüceer http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=290860
XIX. Yüzyılda Rusya’nın Kafkas Politikası ve Ermeniler. Yrd. Doç. Dr. Ahmet TOKSOY04.04.2014. http://ekoavrasya.net/duyuru.aspx?did=136&Lang=TR

Çöl Kartallığından Kafkas Kartallığına. Oğuzhan Yücel http://www.kayipmurekkep.com/col-kartalligindan-kafkas-kartalligina/

Kafkas Seddi. Uludağ Sözlük. http://www.uludagsozluk.com/k/kafkas-seddi/
Garp Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz Hatıralarım. İhsan Ilgar. Kervan Yayınları. İstanbul. 1973

Atatürk Azerbaycan’ı sattı iddiası Sinan Meydan ve eksikler. Cazım Gürbüz. Yeniçağ Gazetesi. 28.11.2005. http://www.yenicaggazetesi.com.tr/ataturk-azerbaycani-satti-iddiasi-sinan-meydan-ve-eksi-36428yy.htm

Kafkasya’daki son Türk zaferleri.Yrd. Doç. Dr. Mesut Erşan. Tarih Tarih Almanakları http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=290864

Red Army invasion of Azerbaijan. Wikipedia. http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Army_invasion_of_AzerbaijanЛенин В. И.

T. B. M. M.. Gizli Celse Zabıtları. 22 Kânunusâni 1337 (1921). https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/GZC/d01/CILT01/gcz01001136.pdf

Полное собрание сочинений Том 51. Письма: март 1920 г.

Содержание «Военная Литература» Военная история, Глава 8., Взятие Петровска и Баку İçerik «Savaş Edebiyatı» Askeri tarih. Petrovska ve Bakü İşgali http://militera.lib.ru/h/shirokorad_ab3/21.html

Lenin ve Milliyetler Meselesi. Ayşe Hür. 17 Mayıs 2009. Taraf. http://arsiv.taraf.com.tr/yazilar/ayse-hur/lenin-ve-milliyetler-meselesi/5561/

Vahşetin belgesi KGB’de. Yeni Şafak. Murat Palavar. 08 Aralık 2007 http://www.yenisafak.com.tr/gundem/vahsetin-belgesi-kgbde-86399

Azadlık Radyosu Azerbaycan 3.6.2014 günlü program
http://www.azadliqradiosu.az/content/article/24926184.html

Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi. Vikipedi. http://tr.wikipedia.org/wiki/Türk Kurtuluş Savaş1 Doğu Cephesi

Sevr Antlaşması. Vikipedi.http://tr.wikipedia.org/wiki/Sevr_Antlaşmas1

Mustafa Suphi. Vikipedi. http://tr.wikipedia.org/wiki/Mustafa Suphi

Türk Kurtuluş Savaşı. Vikipedi.  http://tr.wikipedia.org/wiki/Türk Kurtuluş Savaş1

Fətəli xan Xoyski. Vikipedi. http://az.wikipedia.org/wiki/Feteli xan Xoyski

Büyük Taaruz. Vikipedi. http://tr.wikipedia.org/wiki/Büyük Taarruz

İzmir’in İşgali. Vikipedi. http://tr.wikipedia.org/wiki/İzmirin İşgali

Minareler süngü kubbeler miğfer mercedesler zırhlı. Yılmaz Özdil. Sözcü Gazetesi. 23 Mayıs 2015. http://www.sozcu.com.tr/2015/yazarlar/yilmaz-ozdil/minareler-sungu-kubbeler-migfer-mercedesler-zirhli-839488/

Orijinal kaynağı bulunamayan başka dökümanlar

Bülent Pakman. Ocak 2015. Sayfaların reorganizasyonu Aralık 2015. Son güncelleme Temmuz 2017. İzin alınmadan ve aktif link verilmeden alıntılanamaz, yayımlanamaz.

Azerbaycan’da Kimlik ve Dil

YANLIŞ: Türkiye’de Azerbaycan Türklerine “Azeri” konuştukları dile de “Azerice” denmektedir.  Azerbaycan resmi politikasında bu tanımlar  “Azerbaycan Halkı”, “Azerbaycanlı” ve “Azerbaycan’ca”, “Azerbaycan Dili” şeklindedir. Bunlar külliyen yanlıştır.

Bir: Azerbaycan bir coğrafya ismidir, millet değil, Ayrıca soyu bilinen, kendine has dili olan halklar coğrafi adlarla kimliklendirilemezler. 
İki: Azeriler İran’da yaşayan küçük bir etnik topluluktur. Azeri sözcüğü, ilk defa olarak, tarihin en azılı Türk düşmanı Stalin, daha sonra ise hasta beyinli İran-Fars şovenistleri tarafından, Azerbaycanlıların Türklük şuurunu yok etmek, unutturmak için uydurulan sahte bir kimliktir. Eğer Ruslar, Çarlık ve Sovyet dönemlerinde Allah korusun Anadolu ya hakim olsalardı, orada da benzeri şekilde Egeli, Karadenizli ve İzmirli diye uyduruk milletler ve kimlikle yaratmaya çalışırlardı.

DOĞRU:  “Azerbaycan Türkleri” ve “Azerbaycan Türkçesi”.

Kurtlar olur çobanların koyunu
İtten öğrenirse, kendi soyunu
“Azerilik” komunizmin oyunu
Azeri değiliz, Türk oğlu Türk’üz!

Bahtiyar VAHAPZADE

Günlüklerimizde arada Azerice ve Azeri kelimelerinin kullanılmasının sebebi arama motorlarında daha çok o şekilde bulunabilmesindendir.

AZERBAYCAN GÜNLÜKLERİ:

Bakü’ye gelmeyi düşünen “özellikle beyaz yakalı” Türk vatandaşlarına yardım için şahsi görüşler yanında bazı bölümleri kaynakları verilmiş yorumlu-yorumsuz alıntılarla derlenmiştir, tenkidi (eleştirel) ya da başka hiç bir amacı yoktur.  Yaşanmakta olan hızlı gelişimler sonucu çok şeyin değişmekte, güncelliğini yitirmekte olduğu da göz önüne alınmalı, burada yazılan her şeyin doğru ve aktüel olduğu düşünülmemelidir.  Kelimelerin çoklu anlamlarında ve ifadelerde tam bilgi sahibi olunmadan değerlendirmeler yapılması da yanlış anlamalara sebep olabilir. 

Başka yerlerde bana ait olarak gösterilen yazılarla ilgim yoktur. Özellikle fotolar eklenmiş, orası-burası, fotoları, alıntıları, linkleri silinmiş olanlarla. Özgün yazılarım sadece buradadır.

Facebook Widgets

IMG_2654Bülent Pakman kimdir  https://bpakman.wordpress.com

2 Responses to Osmanlı Ordusunun Kafkasya’yı terk süreci – Olaylar

  1. Geri bildirim: 2. Dünya Savaşındaki Türkler | Pakman World

  2. Geri bildirim: Azerbaycan’da damat adayına öğütler | Pakman World

Yorum bırakın

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.