Nuri Şeker

Hemen herşeyimiz yabancıların elinde. Kalanlarını da çok sürmez veririz. Kar garantilerini, kar transferlerini, aldıkları yabancı kredilerin geri ödemelerini Uluslararası tahkim maddeleriyle garantiye almışlar. Dünyanın her yerinden herşeyi ithal eder hale gelmişiz. Bir de Atatürk dönemine bakalım:

Yıl 1923… Atatürk’ü bekleyen çoktu. Hayati Bey hepsini atlatıp gelen yaşlı köylüyü içeri soktu. Gazi köylüyü ayakta karşıladı. Oturttu;

— “Buyur Nuri Efendi.”

— “Teşekkür ederim Gazi Paşam. Ben Uşak’ın Kalfa köyündenim. Babamdan helva ile haşhaş yağı imalathanesi kaldı. Askerliğimi İstanbul’da yaptım. Gözümü, kulağımı açtım, İstanbul’da çok şey öğrendim. Avrupa’dan mektup zarfı içinde pancar tohumu getirttim. Bu tohumları köyümdeki toprağıma ektim. Pancarları rendeleyip kaynattım. Pekmez yaptım. Şeker elde ettim. Onunla köpük helvası imal ettim. Pancardan şeker yapabileceğimize inandım. Mehmet Hacim Bey’in önderliğinde elli bir kişi birleştik Terakki-yi Ziraat Türk Anonim Şirketi diye bir şirket kurduk. 600 bin lira sermayemiz var. Paşam! Bize el ver. Şeker fabrikamızı kuralım. Köylü ister pancar yetiştirir, ister fabrikada çalışır. Uşak şenlenir. El verir misin?”

”Cumhurbaşkanı yerinden fırladı, Nuri Efendi’yi sevgiyle, saygıyla kucakladı:
— “Hepiniz var olun! Türkiye’yi bu azim, bu istek, bu şevk kurtaracak. Ben seni şimdi bir yaverle Başbakan’a yollayacağım. O da seni belki bir iki bakanla konuşturur. Hepsine bana anlattıklarını iyice anlat. Bir sorun olursa aldırma, bana gel. Kapım her zaman sana açık olacak.”

Nuri Efendi’yi yanaklarından öptü. Bu heybeli köylü Türkiye’nin ilk şeker fabrikası kurucularından ünlü Nuri Şeker olacaktı.

Şeker, 19. Yüzyıl’da Osmanlı ticaretinin en önemli ithal ürünü… İthal edilemediğinde karaborsaya düşüyor. Cumhuriyet’in ilk girişimcilerinden olan Nuri Şeker, Türkiye’nin ilk şeker fabrikasını 10 bin çiftçiden topladığı küçük sermayelerle kurdu.. İşte öyküsü…

“Cumhuriyetin ilk sanayi kuruluşu hangisidir?” sorusunun yanıtı Nuri Şeker’in çok ortaklı “Uşak Şeker Fabrikası”dır.

Şeker, 19. Yüzyıl’da Osmanlı ticaretinde en önemli ithal ürünüdür. Parasızlık veya savaş gibi nedenlerle ithal edilemediğinde karaborsaya düşmektedir. Birinci Dünya Savaşı döneminde karaborsaya düşen şekeri bulamayan halk şeker ihtiyacını, pekmez, bal ve kuru üzümle gidermiştir.

Şeker üretimi Cumhuriyet’in ilanından sonra yerli ve milli girişimci Nuri Şeker’in girişimiyle hayata geçmiştir. Bu öncü girişimi nedeniyle “Şeker” soyadını almıştır. 1850’lerde Uşak’ın Kalfa köyünde doğan Nuri Şeker, Avrupa’dan getirttiği pancar tohumlarını Uşak köylerinde ektirerek pancar yetiştirmiştir.

Nuri Şeker, köylüleri ve Uşak halkını pancardan şeker üretilebileceğine ikna ederek, 1923 yılında 10 bin ortaktan küçük küçük paralar toplar. 600 bin lira sermayeyle Uşak Terakki Ziraat T.AŞ’yi kurar. Fabrikanın temeli 6 Kasım 1925’te atılır, yurt dışına makineler ısmarlanır. Ancak bu sermaye, girişimin başarıya ulaşması için yeterli değildir. Bu noktadan sonra da Sümerbank’a dönüşecek olan Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’nın yüzde 30 katılımıyla girişimini sürdürür.

Nihayet Uşak Şeker Fabrikası’nı 17 Aralık 1927’de işletmeye açar ve şeker üretimini başlatır. Bu fabrikayı aynı yıl Alpullu, 1934’te açılan Eskişehir fabrikaları izler. Genç Cumhuriyet girişimcisi, Anadolu insanı Nuri Şeker’in çabasıyla temelleri atılan şeker sanayii, Cumhuriyet’in öncü sanayi dalı olur. Bununla kalmaz, dönem itibariyle kendi kendine yeten bir ekonomi yaratmanın amacını yansıtır. Önemli bir ithalat kalemi olan şeker ülke içinde üretilir.

Kaynaklar:

Erhan Aktaş, Atatürk ve Uşak, İstanbul 1981 106–108

Şeker sanayinin kurucusu Nuri Şeker Osman Arolat 28 Ağustos 2020 https://www.dunya.com/kose-yazisi/seker-sanayinin-kurucusu-nuri-seker/479540